İlgili Makaleler
Dünyayı etkilemeye devam eden koronavirüs (koronavirüs) salgını; Ülkelerin sağlık altyapılarının ne kadar önemli olduğunu açıkça gösterdi. Tıp bilimini salgın, aşı ve ilaç geliştirme noktasında test etti. Salgını önlemek için geliştirilen aşılar uygulanmaya başlanırken birçok aşı veya ilaç çalışması devam ediyor. Moderna, AstraZeneca, CoronaVac, Sputnik V, Pfizer / BioNtec aşıları piyasaya sürüldü. Peki bir aşı nasıl geliştirilir? Hangi aşamalardan geçiyor? SDN editörü incelendi …
Koronavirüs aşısının yan etkileri nelerdir?
Adım adım aşı geliştirme süreci
Yeni bir aşı / ilaç geliştirme süreci 4 ana bölümden oluşmaktadır. Bunlar keşif ve araştırma, klinik öncesi çalışmalar, klinik çalışmalar ve son olarak tedavi onayıdır. Tüm bu aşamalardan önce geliştirilecek ilacın / aşının kullanılabileceği hastalıklar hakkında gerekli bilgilerin alınması gerekmektedir. Bu bilgiler uzun yıllar süren çalışmalar sonucunda elde edilmektedir. Bu çalışmalar sırasında hastalığın nedeni, görülme sıklığı ve toplum üzerindeki ekonomik yükü incelenmektedir.
Hastalığın nedeni ve sıklığı üzerine yapılan çalışmalar, geliştirilmesi planlanan aşıya ilişkin planların yapılmasına yardımcı olur. Bu bilgiler ışığında geliştirilecek aşı ile ilgili önemli stratejik kararlar alınabilir. Böylelikle hastalığın nedeninin ortaya çıkarılması, olası komplikasyonlarının önlenmesi ve semptomlarının azaltılması gibi amaçlar için bu aşının hangi amaca daha uygun olacağına karar verilir. Hastalıkla ilgili artan temel bilgiler, moleküler biyoloji ve biyoteknolojideki gelişmeler daha iyi laboratuvar ve hayvan modellerinin geliştirilmesine yol açmıştır. Bu, klinik öncesi dönemde daha az hayvanın kullanılmasını sağlamıştır. İnsan genlerinin bakterilere aktarılması da özellikle metabolik çalışmalarda önemli bir yenilik ve kolaylık sağlamıştır.
Klinik öncesi aşamada ne olur? Keşif döneminde seçilen kimyasal bileşikler, klinik öncesi aşamada incelenmektedir. Son yıllarda "klinik öncesi ve klinik aşamalarda" yapılacak çalışmalar; Klinik öncesi faz çalışmalarının amacı, potansiyel kimyasal bileşiğin (yeni ilaç / aşı) insanlarda test edilmeden önce etkililiğini ve güvenliğini değerlendirmektir. Bu çalışmalar öncelikle hayvanlar ve laboratuvar modellerinde yapılmaktadır. Güvenilirlik çalışmalarında akut, uzun ve kısa süreli yan etki çalışmaları ve genel veya spesifik organlar üzerindeki etkiler gibi birçok alanda çalışmalar yapılmaktadır. Yapılan deneyler arasında biyolojik testler de var. Bu testlerde olası aşının organizma üzerindeki etkileri araştırılır. Hayvanlar üzerinde yapılan bu çalışmalar sırasında "Kurumsal Hayvan Bakım ve Kullanım Kurulu" kurallarına uyulması zorunludur.
Bu aşamada devreye giren bir diğer çalışma da üretimdir. Teknik değerlendirme ve geliştirme de bu dönemde başlar. Geliştirilmesi gereken yeni üretim yöntemleri, kalite güvence ve paketleme konuları bu çalışmalara dahil edilmektedir. Preklinik faz çalışmalarından sonra geliştirilmesine karar verilen ürünler klinik geliştirme aşamasına geçer. Bu süreden önce, Amerika Birleşik Devletleri İlaç ve Gıda Dairesine (FDA) "Araştırma Amaçlı Yeni İlaç" başvurusu yapılmalıdır.
Ürünün kimyasal yapısı ve kaynağı, hayvan çalışmalarında elde edilen tüm sonuçlar, klinik planlar ve protokoller ve son olarak klinik çalışmalar yapması düşünülen araştırmacılar hakkında bilgiler. Yeni Araştırma Amaçlı İlaç (IND) başvurusu onaylanırsa, ürün klinik geliştirme aşamasına geçer.
Klinik geliştirme aşamasında ne yapılır?
Klinik araştırmalar dört aşamada gerçekleştirilir. Tüm klinik çalışmalarda "İyi Klinik Uygulamalar" (GCP) kurallarına uymak zorunludur.
Aşama I:Bu aşamanın amacı; Ürünle ilgili güvenlik verilerinin toplanması, doz aralığının belirlenmesi ve tolerans özelliklerinin incelenmesidir. Bu çalışmalar ortalama 1 – 1.5 yılda tamamlanmaktadır. Kademeli artarak tek doz uygulamalar yapılır. Çalışmalar genellikle 20-80 sağlıklı gönüllü arasında yapılmaktadır. Bu aşamanın temel amacı "güvenlik" sonucunu elde etmektir.
Aşama II:Bu aşamanın amacı; İlacın hastalarda etkinliğinin belirlenmesi, yan etkilerinin araştırılması ve doz-yanıt verilerinin toplanması. Hedef hastalığı olan 100-300 gönüllüde çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmalar genellikle açık ve katı protokollerle gerçekleştirilir. Bu aşamadaki çalışmaların tamamlanması ortalama 2 yıl sürmektedir. Bu aşamanın temel amacı "etkinlik ve güvenlik" tir. Aşı uygulama yönteminin hangi doz seviyesinin başarılı olacağı da bu aşamada araştırılmakta ve denenmektedir.
Aşama III:Bu aşamanın amacı; Ürünün daha geniş bir hasta popülasyonunda klinik etkinliğinin ve yan etkilerinin değerlendirilmesidir. Hedef, hastalığı olan 1000-3000 arası hasta ve bu çalışmalara gönüllü olarak katılmaktır. Çalışmalar genellikle çok merkezli, çok uluslu ve randomize. Temel amacı "etkililiğini göstermek ve yan etkileri izlemektir". Klinik araştırmalarda bu aşamanın tamamlanması yaklaşık 3-4 yıl sürmektedir. Faz III çalışmalarda yeterli veri elde edildikten sonra, ürünün aşı olarak kullanılması için onay alınmalıdır. Her ülkenin hukuken sorumlu kuruluşuna gerekli başvuruyu yaparak; Ürünün onayından sonra ilaç / aşı olarak kullanılabilir. Amerika Birleşik Devletleri'nde İlaç ve Gıda Dairesine "Yeni İlaç Başvurusu" yapılmalıdır. Amerika Birleşik Devletleri'nde onay süresi yaklaşık 1,5 yıldır. Avrupa Birliği için Avrupa İlaç Ajansına da benzer başvuru yapılmıştır. Türkiye'de ilaç / aşı referansları Sağlık Bakanlığı Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu'na yapılmaktadır.
Aşı olarak kullanılmaya başlandıktan sonra yapılan Faz IV klinik çalışmalar Faz IV çalışmaları olarak kabul edilir. Bunlar genellikle "pazarlama sonrası izleme" çalışmaları olarak adlandırılır. Bu çalışmalar genellikle binlerce gönüllüyle yapılmaktadır. Bu çalışmaların temel amacı, uzun vadeli güvenlik verilerini toplamaktır. Klinik çalışmalar sırasında ortaya çıkmayan yan etkiler bu çalışmalar sırasında rapor edilmektedir. Ve ayrıca; Aşı ya da kullanıldığı hastalık ve hasta grubu ile ilgili ekonomik çalışmalar ve yaşam kalitesi çalışmaları bu aşamada uygulanabilir. Aşı geliştirme süreci ilacın patent ömrü boyunca devam eder. Aşı kullanıldıktan sonra yeni hastalıkta izlenecek tedavi yöntemi ve müdahaleyi belirlemeye yönelik çalışmalar Faz III çalışmaları olarak kabul edilir ve aynı kurallara göre yürütülür. Yeni dozaj ve formülasyon geliştirme de onaylandıktan sonra araştırılabilir.
